Nguyên nhân và biện pháp phòng tránh sốc nhiệt

Sốc nhiệt có thể xảy ra với bất kỳ ai, bất kỳ lúc nào, tùy thuộc vào điều kiện môi trường. Đặc biệt khi làm việc dưới trời nắng hoặc trong môi trường nóng, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn, và trong những trường hợp nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng. Tuy nhiên, nếu có kiến thức đúng và biện pháp phòng ngừa thích hợp, chúng ta có thể ngăn ngừa bệnh từ trước. Hãy chuẩn bị và phòng tránh sốc nhiệt để vượt qua mùa hè nóng bức một cách an toàn.

Sốc nhiệt là tình trạng nhiệt độ cơ thể tăng cao đến mức hệ thống điều hòa thân nhiệt không còn hoạt động hiệu quả, dẫn đến mất cân bằng nước và muối trong cơ thể, gây ra nhiều triệu chứng khác nhau như chóng mặt, buồn nôn, đau đầu, co giật… Nếu không được xử lý đúng cách, sốc nhiệt có thể trở nặng và đe dọa tính mạng. Vì vậy, cần nhận biết những tình huống dễ gây sốc nhiệt, chú ý đến các nhóm người dễ bị ảnh hưởng, thực hiện các biện pháp phòng ngừa, và xử lý kịp thời nếu xuất hiện triệu chứng nghi ngờ sốc nhiệt.

Nguyên nhân gây sốc nhiệt

Nguyên nhân do yếu tố môi trường

Sốc nhiệt thường xảy ra vào những ngày nóng ẩm cao, ít gió hoặc nắng gắt. Ngoài ra, những ngày đầu hè hoặc khi thời tiết thay đổi đột ngột sau mưa, cơ thể chưa kịp thích nghi với nóng bức cũng dễ mắc bệnh. Sức khỏe kém do cảm cúm, mệt mỏi, thiếu ngủ hay tiêu chảy cũng làm tăng nguy cơ.

Gần đây, do tiết kiệm điện, nhiều người hạn chế sử dụng điều hòa, dẫn đến sốc nhiệt do nóng ẩm tăng. Đặc biệt, người cao tuổi có thể bị sốc nhiệt ngay cả khi ở trong nhà.

Nguyên nhân do rối loạn hệ thống điều hòa thân nhiệt

Cơ thể người có hai hệ thống điều hòa thân nhiệt tự động để bảo vệ não và các cơ quan nhạy cảm với nhiệt, ngăn nhiệt độ cơ thể tăng quá mức khi nóng hoặc vận động. Tuy nhiên, khi hệ thống này hoạt động không hiệu quả do nóng, thể trạng, hoặc bệnh lý nền, nguy cơ sốc nhiệt sẽ tăng.

• Nguyên nhân 1: Nhiệt tích tụ trong cơ thể
  Bình thường, khi cảm thấy nóng, mạch máu dưới da giãn ra, máu tập trung nhiều ở bề mặt da để tỏa nhiệt ra môi trường. Nhưng khi nhiệt độ môi trường cao hơn nhiệt độ da, cơ thể khó tỏa nhiệt. Máu tập trung dưới da kéo dài khiến não và tim khó nhận đủ máu, dẫn đến nhiều rối loạn khác nhau.
• Nguyên nhân 2: Thiếu nước và muối trong cơ thể
  Bình thường, cơ thể tiết mồ hôi và nhiệt thoát ra qua quá trình bốc hơi của mồ hôi. Tuy nhiên, khi ra nhiều mồ hôi, cơ thể mất nước và muối, dẫn đến tình trạng mất nước, và khi lượng nước trong cơ thể giảm dưới mức nhất định, mồ hôi tiết ra khó khăn hơn, nhiệt độ cơ thể tăng và bệnh nặng thêm.

Những nhóm người dễ mắc sốc nhiệt

• Người cao tuổi
  Hệ thống điều hòa thân nhiệt giảm theo tuổi, khiến nguy cơ sốc nhiệt cao hơn và có thể nặng. Người già thường giảm khả năng ra mồ hôi, lượng máu lưu thông dưới da ít hơn, dễ giữ nhiệt trong cơ thể, đồng thời cảm giác nóng giảm do cảm biến nhiệt dưới da kém nhạy. Ngoài ra, lượng nước cơ thể giảm còn khoảng 50% trọng lượng (so với người trưởng thành khoảng 60%), khiến họ khó cảm thấy khát và dễ mất nước.
• Trẻ em
  Trẻ nhỏ chưa phát triển hoàn thiện tuyến mồ hôi, lượng mồ hôi tiết ra ít, bề mặt cơ thể so với trọng lượng lớn hơn người lớn, nên dễ hấp thu nhiệt và khó điều hòa thân nhiệt. Trẻ em không “dễ ra mồ hôi” mà là “dễ nóng và nhanh mát”, vì vậy khi trẻ mặt đỏ hoặc ra nhiều mồ hôi, thường thân nhiệt sâu đã tăng cao. Trẻ nhỏ cũng chưa tự điều chỉnh nhiệt độ cơ thể bằng quần áo, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Triệu chứng sốc nhiệt

Sốc nhiệt được chia thành ba mức độ, cần căn cứ vào triệu chứng để xử lý phù hợp:

• Mức độ I (nhẹ): chóng mặt, ngất xỉu, chuột rút cơ
  Khi mức độ nhẹ, máu dồn về da để tỏa nhiệt, giảm lượng máu lên não, gây xanh xao, chóng mặt, ngất xỉu (sốc nhiệt nhẹ). Thiếu muối do đổ mồ hôi gây chuột rút cơ (bắp chân…). Thường phục hồi với sơ cứu tại chỗ, nhưng nếu không cải thiện hoặc nặng lên, cần đưa đến cơ sở y tế. Dù đã hồi phục, vẫn cần theo dõi sát.
• Mức độ II (trung bình): đau đầu, nôn mửa, mệt mỏi
  Khi cơ thể thiếu nước do ra nhiều mồ hôi, xuất hiện mất nước, biểu hiện đỏ mặt, đau đầu, buồn nôn, mệt mỏi, giảm lực cơ, kém tỉnh táo (mệt mỏi nhiệt). Nếu không tự uống nước được, cần gọi cứu thương và sơ cứu đồng thời.
• Mức độ III (nặng): rối loạn ý thức, co giật, nhiệt độ cơ thể cao
  Khi nhiệt tích tụ trong cơ thể, thân nhiệt tăng đột ngột, xuất hiện rối loạn ý thức, co giật toàn thân, không đi thẳng được, thân nhiệt ≥39℃ (sốc nhiệt nặng).

Biện pháp sơ cứu sốc nhiệt

Di chuyển đến nơi mát, hạ nhiệt và bổ sung nước

1. Nhanh chóng đưa người bệnh đến nơi râm mát hoặc phòng có điều hòa.
2. Nới lỏng quần áo, nâng chân để máu lưu thông tốt hơn.
3. Nếu người bệnh tỉnh táo và không nôn, uống từ từ nước mát, dung dịch bù nước điện giải hoặc nước thể thao, chia nhiều lần.
4. Làm mát cơ thể bằng khăn ướt, quạt, chườm đá vào động mạch (cổ, nách, bẹn)…

• Trường hợp nặng (mức độ III), gọi ngay cứu thương. Không ép người bệnh uống nước nếu không tự uống được để tránh nguy cơ nước vào đường thở.

Phòng ngừa sốc nhiệt

Không chịu đựng nóng, áp dụng biện pháp phòng ngừa đầy đủ

• Tránh ra ngoài hoặc vận động trong ngày nóng.
• Khi mệt, thiếu ngủ, ốm, tiêu chảy hoặc say rượu, nên nghỉ ngơi.
• Sử dụng ô, mũ để tránh ánh nắng trực tiếp.
• Trong nhà, giữ thông thoáng, dùng điều hòa hợp lý.
• Đặt nhiệt kế để theo dõi nhiệt độ.
• Uống nước thường xuyên, ngay cả khi không khát.

Sử dụng trang phục và thiết bị làm mát

Mặc quần áo làm từ sợi tự nhiên như lanh, cotton thoáng mát, đồ lót hút ẩm, nhanh khô giúp thoát nhiệt tốt. Các thiết bị như khăn làm mát, vòng cổ làm mát cũng có thể sử dụng.

Giữ môi trường ngủ thoải mái

Giấc ngủ ngon giúp duy trì sức lực, phòng ngừa sốc nhiệt cả ban ngày và ban đêm. Dùng điều hòa, quạt, chăn ga thoáng mát, hút ẩm tốt để cải thiện giấc ngủ.

Chú ý khi vận động thể thao

Vận động tạo nhiều nhiệt trong cơ bắp, ngay cả khi nhiệt độ không cao cũng dễ mắc sốc nhiệt. Ngoài trời có nắng chiếu trực tiếp hoặc phòng tập kín, nhiệt độ và độ ẩm cao, cần cẩn trọng. Biết môi trường, nghỉ ngơi và bổ sung nước, muối theo hướng dẫn:

WBGT (°C)	Nhiệt ẩm (°C)	Nhiệt khô (°C)	Hướng dẫn
≥31	≥27	≥35	Ngừng vận động. Trẻ em không nên tập.
28–31	24–27	31–35	Cảnh báo nghiêm trọng: tránh vận động mạnh, nghỉ 10–20 phút bổ sung nước, muối. Người nhạy cảm giảm hoặc ngừng tập.
25–28	21–24	28–31	Cảnh báo: nghỉ ngơi tích cực, bổ sung nước, muối. Tập mạnh nghỉ 30 phút/lần.
21–25	18–21	24–28	Chú ý: uống nước tích cực, theo dõi triệu chứng, nghỉ ngơi.
<21	<18	<24	An toàn, nhưng vẫn uống nước, muối khi cần.

Ghi chú:

• WBGT: chỉ số nóng bức.
• Thang vận động dùng cho trung bình, cần điều chỉnh theo cá nhân và môn thể thao.
• Người nhạy cảm với nóng: thể lực yếu, béo phì, chưa quen nóng.